0 %

Pictoright Special

Pictoright lanceert rechtenwijzer

Het ‘Open Depot’ in het Zuiderpark, Foto: Vincent de Boer

Over deze special

Kunst in de openbare ruimte

Het standbeeld van een politieke figuur op een stadsplein, een oorlogsmonument in een openbaar park, abstracte moderne kunst op een rotonde, graffiti op een spoorbrug of muurschilderingen in een tunnel: kunst in de openbare ruimte kent vele vormen. En of deze kunstwerken daar nu in opdracht van de gemeente geplaatst zijn of niet, ze genieten allemaal een vorm van juridische bescherming.

Bij Pictoright komen veel vragen binnen over kunst in de openbare ruimte. Mag iemand een foto van jouw muurschildering gebruiken voor een website? Of als poster aanbieden in een webshop? Wat kun je doen als je kunstwerk slecht onderhouden wordt of als de gemeente besluit het te verplaatsen of zelfs te vernietigen – speelt het auteursrecht dan nog een rol? En wat kan Pictoright hierin betekenen? Die vragen komen aan bod in deze tweede online special, gewijd aan de rechten rondom kunst in de openbare ruimte.

Pictoright wil makers en hun opdrachtgevers helpen goed om te gaan met kwesties rondom reproductie, aantasting, sloop, verplaatsing en onderhoud. Daarom lanceren we tegelijk met deze publicatie onze nieuwe rechtenwijzer: een praktische tool die houvast biedt bij de vaak lastige dilemma’s rondom buitenkunst. En we belichten die dilemma’s vanuit verschillende invalshoeken. We gingen langs bij graffiti artist Mick La Rock, die haar street art op onverwachte plekken terugzag. We bezochten het beenderveld van Theo Jansen, die ook zijn uitgestorven strandbeesten niet bedoeld heeft als uithangbord voor reclame. We gingen te rade bij kunsthistoricus Jeroen Boomgaard over de functie van kunst in het openbaar en vroegen Stroom-adviseur Vincent de Boer naar wat beelden in de Haagse binnenstad zoal beleven.

 

 

Reproductierechten

Afbeelden van kunstwerken

Wil je nu meer weten over reproductierechten en wanneer buitenkunst dus juist wél of misschien toch niet afgebeeld, gefotografeerd of anderszins verveelvoudigd mag worden? Klik dan snel op onderstaande blokken en zie al je vragen beantwoord! Kom je er niet uit? Kijk dan eens naar de rechtenwijzer verderop in deze Special.

Wat is de openbare ruimte?

Bekijk

Wat is de openbare ruimte?

Wanneer we in het auteursrecht van de openbare ruimte spreken, dan hebben we het meestal over het begrip ‘openbare plaatsen’ uit de Auteurswet. Openbare plaatsen zijn voor het publiek vrijelijk toegankelijke plaatsen. Denk hierbij aan pleinen, straten en bruggen. Er zijn ook genoeg plekken die misschien een publiek karakter lijken te hebben, maar het toch niet zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor plekken die niet zomaar gratis voor iedereen toegankelijk zijn, zoals scholen, musea, theaters of ontvangsthallen van bedrijven. Ook een beeldentuin valt niet onder het begrip ‘openbare plaatsen’. In feite is dit een expositieruimte in de buitenlucht waar vaak toegangsgelden voor worden gevraagd en die dus niet voor iedereen vrij toegankelijk is.

Wat is de panorama-exceptie?

Bekijk

Wat is de panorama-exceptie?

In principe moet je voor het afbeelden en reproduceren van andermans werk toestemming vragen aan de rechthebbende. Maar voor kunst in de openbare ruimte geldt een uitzondering: de panorama-exceptie. Die staat ongevraagd gebruik onder bepaalde omstandigheden toe om de vrije expressie in en over de openbare ruimte niet in de weg te staan. Er gelden wel een paar belangrijke voorwaarden voor het ongevraagd mogen afbeelden van kunst uit de openbare ruimte:

  1. Allereerst moet het werk niet alleen op een openbare plaats staan, maar ook gemaakt zijn om daar permanent te worden geplaatst. Is je werk onderdeel van een tijdelijke openluchttentoonstelling, zoals bijvoorbeeld Art Zuid, dan zal een beroep op de panorama-exceptie niet slagen. Staat het op een sokkel op het stadsplein, dan kan het wel onder deze uitzondering vallen.
  2. Daarnaast moet je werk afgebeeld worden in de context van de omgeving. In de wet is dat geformuleerd als: ‘zoals het zich aldaar bevindt’. Dit betekent dat het werk niet uit de context gehaald of bewerkt mag zijn. Zijn bijvoorbeeld de kleuren bijgewerkt of is een deel afgesneden? Of is het werk uit de context van het stads- of straatbeeld gehaald door bijvoorbeeld de omgeving weg te fotoshoppen? Dan valt deze reproductie niet onder de wettelijke uitzondering en mag je werk op deze manier niet worden gebruikt. Zie je echter de omgeving, zoals de gebouwen eromheen of wat gras op de grond of de lucht, dan staat het meestal nog in het straatbeeld. Dan mag het in principe gebruikt worden, mits de afbeelding verder ook niet is bewerkt of afgesneden.
  3. Om onder de wettelijke uitzondering te vallen, mogen werken in de openbare ruimte alleen in tweedimensionale vorm worden gereproduceerd. Dat betekent dus dat er wél zonder jouw toestemming een foto of een schilderij van je werk gemaakt mag worden, maar bijvoorbeeld geen sleutelhanger, sneeuwbol of andere driedimensionale reconstructie.

Hoe zit het met commercieel gebruik?

Bekijk

Hoe zit het met commercieel gebruik?

Hoewel de wet er niet helemaal eenduidig in is, vindt Pictoright dat de panorama-exceptie niet opgaat bij commercieel gebruik. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een groot automerk dat een reclamecampagne schiet voor jouw muurschildering, of een souvenirwinkel die ansichtkaarten met jouw standbeeld erop drukt en verkoopt. In deze gevallen profiteert een ander financieel van jouw creatieve arbeid: Pictoright beschouwt dat als een schending van je auteursrecht. Dus als er ongevraagd commercieel gebruik van je werk wordt gemaakt, treedt Pictoright hier voor haar aangeslotenen tegen op.

Wat als het kunstwerk illegaal geplaatst is?

Bekijk

Wat als het kunstwerk illegaal geplaatst is?

Of het kunstwerk wel of niet met toestemming of in opdracht is geplaatst, doet niet af aan je auteursrechtelijke positie. Ook wanneer street art illegaal is aangebracht, kan een auteursrechtelijk beschermd werk ontstaan. Volgens de Auteurswet mag een ander geen misbruik maken van jouw artistieke prestatie. Dus wordt er ongevraagd gebruik gemaakt van je werk, dan kun je hiertegen in verweer komen.

Persoonlijkheids rechten

Onderhoud, verplaatsing of verwijdering

Wil je meer weten over verwijdering, verplaatsing of onderhoud van kunst in de openbare ruimte en wanneer er dus wel of geen beroep op de persoonlijkheidsrechten kan worden gedaan? Klik dan snel op onderstaande blokken en zie al je vragen beantwoord! Kom je er niet uit? Kijk dan eens naar de rechtenwijzer verderop in deze Special.

Mijn kunstwerk is beschadigd

Bekijk

Mijn kunstwerk is beschadigd

Wanneer je werk is beschadigd of verminkt, bijvoorbeeld wanneer het deels kapot is gemaakt of beklad, is dat geen inbreuk op je auteursrecht, maar wel op je persoonlijkheidsrechten. Verminking is zelfs een van de zwaarste inbreuken op je persoonlijkheidsrecht. Dat blijkt uit het feit dat je hier volgens de wet geen afstand van kunt doen. Zelfs als je je auteursrechten hebt overgedragen, kun je als maker nog steeds bezwaar maken tegen verminking van het werk. Er hoeft in dat geval ook geen afweging gemaakt te worden tussen jouw rechten en de belangen van degene die de verminking heeft veroorzaakt. Je staat juridisch gezien dus heel sterk. Zo kan van de eigenaar van een kunstwerk tot op zekere hoogte worden verwacht dat deze het kunstwerk goed onderhoudt.

Praktisch gezien kan het soms wat lastiger liggen. Soms is de schade bijvoorbeeld al heel groot of kost het veel geld en tijd om je werk in de oude staat terug te brengen. Het is daarom belangrijk om te bepalen wat je wilt bereiken. Is herstel nog mogelijk? Dan ligt het voor de hand om aan te bieden het werk te herstellen tegen een vergoeding. Als herstel onmogelijk is geworden, of als je het werk zelf liever niet meer herstelt, dan kun je als maker een schadevergoeding eisen.

Mijn kunstwerk is verplaatst

Bekijk

Mijn kunstwerk is verplaatst

De omgeving van je werk kan een belangrijke rol spelen in de betekenis of ervaring van het werk. Sommige kunstwerken worden speciaal gemaakt voor een specifieke plek, of voor een specifieke context. Verplaatsing van je werk naar een andere omgeving kan in zulke gevallen gelden als ‘aantasting’, en is mogelijk een inbreuk op je persoonlijkheidsrechten. Als je je daartegen wilt verzetten, is het belangrijk goed te onderbouwen op welke wijze de aanpassing in de omgeving heeft geleid tot aantasting van (de uitstraling) van het kunstwerk.

Mijn kunstwerk is verwijderd

Bekijk

Mijn kunstwerk is verwijderd

Wordt je werk verwijderd en bijvoorbeeld op een ontoegankelijke plek opgeslagen, dan is dat natuurlijk heel frustrerend. Terwijl verplaatsing van je werk soms een schending van je persoonlijkheidsrechten kan zijn, is verwijdering dit in principe niet. Toch kun je er onder bepaalde omstandigheden wel tegen in verweer komen. Het gaat in deze gevallen vaak om een belangenafweging. De gemeente, of een andere opdrachtgever of eigenaar moet wel een gegronde reden hebben om je werk weg te halen. Bovendien moeten ook jouw belangen als kunstenaar bij deze afweging in acht worden genomen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het bieden van de gelegenheid om het werk (in de oorspronkelijke omgeving) te documenteren, of om te overleggen over een nieuwe goede plek voor het werk.

Mijn kunstwerk is vernietigd

Bekijk

Mijn kunstwerk is vernietigd

De vernietiging van je werk, waar je als maker hoe dan ook een band mee hebt, kan heel ingrijpend zijn. In sommige gevallen is dit ook onrechtmatig, bijvoorbeeld wanneer er geen goede reden was voor de vernietiging. Als deze reden er wel is, kan het helaas geoorloofd zijn een werk te vernietigen. Daar staat dan wel iets tegenover. Je moet bijvoorbeeld als kunstenaar in staat worden gesteld om het werk te documenteren, en de eigenaar moet een goede afweging hebben gemaakt tussen de rechten van de maker en het belang van de vernietiging. Als een gemeente of andere eigenaar contact met je opneemt over de sloop van je werk, ga dan dus vooral in overleg over de redenen voor de sloop en kijk of er een andere mogelijke oplossing te vinden is. Als aan bovenstaande voorwaarden is voldaan, dan kan er in principe correct gehandeld zijn.

Het ligt daarentegen anders als je het werk niet hebt kunnen documenteren, of als vernietiging makkelijk voorkomen had kunnen worden of de sloop buitenproportionele schade toebrengt aan jouw reputatie. In die gevallen kan het vernietigen van je werk onrechtmatig zijn.

Wat zijn persoonlijkheidsrechten?

Bekijk

Wat zijn persoonlijkheidsrechten?

In de vragen hiervoor ging het om het ongevraagd afbeelden van openbare kunst. Maar er kan ook fysiek van alles met een kunstwerk gebeuren. Pictoright krijgt veel vragen over slecht onderhoud, beschadiging, of zelfs sloop van kunstwerken. Dergelijke gevallen zijn vaak geen inbreuk op het auteursrecht, maar kunnen wel een inbreuk zijn op de persoonlijkheidsrechten van de maker of als onrechtmatig worden aangemerkt. Persoonlijkheidsrechten gaan niet over de financiële kant van het makerschap, maar over de morele aspecten ervan. Ze beschermen de persoonlijke band tussen de maker en zijn werk. Zo heb je bijvoorbeeld het recht je te verzetten tegen de verminking van je werk en in sommige gevallen ook tegen wijziging ervan.

Rechtenwijzer

Zelf aan de slag

Om makers en hun opdrachtgevers te helpen bij lastige kwesties rondom kunst in de openbare ruimte, heeft het juridische team van Pictoright een rechtenwijzer ontwikkeld. De rechtenwijzer geeft antwoord op juridische vragen en biedt ook voorbeeldbrieven die je kunt gebruiken om zelf bezwaar te maken tegen inbreuken of onrechtmatig handelen. 

Door de rechtenwijzer stap voor stap te doorlopen weet je wanneer het zin heeft om actie te ondernemen. In dat geval kom je vanzelf bij de juiste brief terecht. Naast de adviezen en voorbeeldbrieven voor kunstenaars, is er ook een tool voor de eigenaren of beheerders van kunstwerken gemaakt die hen kan helpen bij vragen over onderhoud, aantasting, verplaatsing of verwijdering.

Ga naar de rechtenwijzers via de links hieronder. 

 


Wanneer mogen afbeeldingen van kunst in de openbare ruimte vrij gebruikt worden volgens de panorama-exceptie?


Wat kan de maker van een kunstwerk in de openbare ruimte doen als het wordt aangetast, verplaatst of verwijderd?


Wat is voor de eigenaar van een kunstwerk in de openbare ruimte belangrijk om te weten bij het maken van keuzes over onderhoud, verplaatsing of verwijdering?


 

Mick la Rock en Theo Jansen

Makers aan het woord

Wie kan er beter over kunst in de openbare ruimte vertellen dan de ervaren kunstenaar? We gingen langs bij graffitischrijver en street art curator Mick La Rock (Aileen Middel) en beeldend kunstenaar Theo Jansen. In onderstaande video vertellen zij over hun werk en de juridische kwesties waar zij tegenaan zijn gelopen wanneer dit werk zich bevindt in de buitenlucht.

In gesprek met Jeroen Boomgaard

Ruimte voor het onverwachte

Kunsthistoricus Jeroen Boomgaard heeft “een beetje een hekel aan de kunstwereld, maar ook aan de academische wereld”. Op het snijvlak van die twee werelden zit hij daarentegen goed. Hij werkte jarenlang bij de UvA en leidde het lectoraat Kunst en Publieke Ruimte bij de Gerrit Rietveld Academie, waar hij onderzoek deed naar de maatschappelijke betekenis van kunst in het openbaar. Nu geeft hij vanuit het Stadscuratorium gevraagd en ongevraagd advies aan de gemeente Amsterdam over het plaatsen, verplaatsen, onderhouden en verwijderen van kunst in de stad.

Je moet het als kunstenaar maar aankunnen: in opdracht van de gemeente of provincie een kunstwerk voor de openbare ruimte maken. Hoe houd je tussen alle belangen en meningen van de daarbij betrokken partijen je idee overeind? Werk dat op verzoek gemaakt is voor het publieke domein neemt een merkwaardige plek in de kunstwereld in, daarover wordt met enig dedain gesproken, weet Jeroen Boomgaard. Daarnaast heb je ook te maken met een ongedefinieerd publiek dat er van alles van vindt. En dan zijn er ook nog de wensen van de opdrachtgever, die doorgaans niet van de onvoorspelbaarheid houdt die kunst zo eigen is. Het is maar de vraag of je alle verwachtingen waarmee je als maker wordt opgezadeld kunt waarmaken.

Kers of doekje

“Kunst moet verbinden, het moet een plaats voor ontmoeting en reflectie zijn, het moet uitdagen en inclusief zijn, het moet mislukte plekken in de stad identiteit geven en bijzonder maken.” Jeroen Boomgaard moet erom lachen: “Kunst verbindt, heb jij dat al eens gemerkt? Natuurlijk, een maatschappij waar helemaal geen kunst buiten het museum te zien is, zou iets treurigs hebben. Maar je moet ook weer niet denken dat kunst de maatschappij redt.” Het stoort hem dat kunstprojecten bij de ontwikkeling van de openbare ruimte worden gepresenteerd als kers op de taart, maar toch vaak hooguit een doekje voor het bloeden zijn in wijken waar van alles aan de hand is. “Kunst in de openbare ruimte is behoorlijk complex,” zegt Boomgaard. “Het biedt gelegenheid voor een gesprek tussen mensen, maar ook tot individualisatie. Het kan een sfeer creëren, maar helemaal voorspelbaar is dat niet.”

Fabrice Hünd - Scherven van Beschaving. Foto: Buitenkunst Amsterdam, https://amsterdam.kunstwacht.nl/kunstwerken/bekijk/8553-scherven-van-beschaving

Wild park

In het boekje Wild Park, het onverwachte als opdracht gaat Boomgaard op zoek naar de rol van kunst in het openbaar en de verwachtingen die daarmee gepaard gaan. Hij gaat uitgebreid in op het spanningsveld tussen de zo gereguleerde openbare ruimte en de vrije creatie van de kunstenaar. Hoe moet een ambtenaar die in verwachtingen denkt een opdracht formuleren voor een kunstenaar om iets te bedenken dat nog niet bedacht was? Hoe moet een kunstenaar daaraan gehoor geven zonder zijn creatieve vrijheid te verliezen? En wat doet de uitkomst van dat krachtenveld uiteindelijk met een plek in de stad? De conclusie van zijn analyse stelt gerust: waar beelden en installaties in het publieke domein enerzijds de aanwezigheid van de overheid bevestigen, zijn goede kunstwerken ook in staat een eigen leven te gaan leiden.

Stadscuratorium

De regels van hoe om te gaan met kwesties rondom reproductie en naamsvermelding van die kunstwerken als ze er eenmaal zijn, zorgen voor al net zo’n spagaat tussen regulering en vrijheid. “Enerzijds wil je je werk toegankelijk maken voor van alles en nog wat. Net zoals een schrijver zijn teksten wil delen. Maar als een ander die tekst overneemt en daar een bestseller van maakt, klopt het niet meer. Laat bij reproductie de richtlijn zijn: vraag om toestemming en vermeld de naam van de maker. En als een ander het gebruikt om er winst mee te maken, is het reëel dat je daar als maker ook iets voor krijgt.”

Met onderhoud, verplaatsing en sloop heeft Boomgaard in de praktijk vaker te maken als lid van het Stadscuratorium Amsterdam. Sinds drie jaar fungeert het curatorium als een onafhankelijk adviesorgaan voor de gemeente en als schakel tussen kunstenaars, bewoners, opdrachtgevers en ambtenaren. Ze brengen de Amsterdamse collectie onder de aandacht en schrijven hier adviezen en nota’s over. Maar ook als er iets misgaat met een kunstwerk op straat, is het Stadscuratorium daar het aanspreekpunt voor.

Sculptuur Amelia, door Chris Schraven. Foto: Stadscuratorium Amsterdam

Fair practice

Als er kerstboomlampjes in je kunstwerk worden gehangen, als je werk wordt beklad of groen uitslaat, als je naam niet vermeld wordt of als er zomaar een beeld of muurschildering dreigt te verdwijnen: mail het Stadscuratorium, dan zoeken zij uit wat er aan de hand is en wie daar verantwoordelijk voor is bij het stadsdeel. Zo nodig schrijven zij een advies. Het betrekken en billijk betalen van de kunstenaar wordt daarin vaak letterlijk benoemd. Zo staat in een advies over de verplaatsing van een beeld van Chris Schraven van het Marnixbad naar het Weteringplantsoen: “SCA verwacht echter wel dat de kunstenaar nadrukkelijk betrokken wordt bij het precies bepalen van zowel de tijdelijke als de definitieve locatie. Daarnaast is het in het kader van fair practice/fair pay zaak dat de kunstenaar een honorarium voor die betrokkenheid ontvangt.”

Culturele vergrijzing

Boomgaard heeft ook input gegeven voor de AFK-handleiding voor opdrachtgevers van kunst in de openbare ruimte, waarin het verplaatsen en verwijderen van kunstwerken eveneens aan de orde komt. “Je kunt niet alles bewaren,” relativeert hij. “Heel veel gebouwen uit de jaren vijftig en zestig worden nu gesloopt, waardoor kunstwerken spoorloos verdwijnen. Daar kun je maar weinig tegen doen; je zult per geval moeten bekijken of het de investering van het verplaatsen waard is.” Bij andere voornemens tot verwijdering is het belangrijk je af te vragen of het werk op die specifieke plek nog iets zegt, of dat het cultureel vergrijsd is. “Goede kunstwerken hebben het vermogen om toch ineens weer je blik te vangen en vraagtekens op te roepen die het dagelijks leven even onderbreken: je ziet ineens iets wat je eerst niet zag.” In dat geval moet je zo’n werk zien te behouden, vindt Boomgaard.

Mari Andriessen - De Dokwerker. Foto: Buitenkunst Amsterdam, https://amsterdam.kunstwacht.nl/kunstwerken/bekijk/1535-de-dokwerker

Plek zat in de stad

De adviezen van het curatorium gaan dan ook vaak over het redden van kunstwerken die volgens anderen rijp zijn voor de sloop. Ze zijn nog niet zo lang geleden gaan kijken bij de drijvende tuinen van Robert Jasper Grootveld in het Oostelijk Havengebied, waarvan de basis van piepschuim na vijftig jaar uit elkaar begint te vallen. Boomgaard: “Of je die tuinen nu ziet als kunst of niet, ze zijn een kenmerkend monument van een tijd, ze staan ergens voor. Wij hebben het stadsdeel dus geadviseerd ze te herstellen.” Hij wijst erop dat er nog altijd geen ‘ontzamelbeleid’ is, ook al wordt die term nog weleens gebezigd door stadsdelen die iets niet willen restaureren of terugplaatsen. “Kijk eens om je heen, hoeveel kunst zie je?” Volgens hem is er nog plek zat in de stad voor nieuwe kunst. Als het aan Jeroen Boomgaard ligt, geven we op die plekken kunstenaars zoveel mogelijk de ruimte voor het onverwachte en alles wat dat kan oproepen bij de argeloze toeschouwer.

Tekst Willemijn de Jonge

De stad in met Stroom

Reuring in de beeldengalerij

Wat speelt er rond kunst in de openbare ruimte? En wat zijn overwegingen om een kunstwerk te plaatsen, verplaatsen of verwijderen? Adviseur Vincent de Boer van Stroom Den Haag vertelt er meer over aan de hand van De Beeldengalerij, die het kunstcentrum in opdracht van de gemeente beheert. Deze roulerende collectie van veertig beelden op verplaatsbare sokkels in het hart van de stad is een idee van kunstenaar Peter Struycken uit de jaren 90. Stroom zorgt er samen met conservator André Kruysen voor dat de galerij haar allure behoudt en geeft ieder jaar opdracht voor een nieuw beeld. Beelden die plaats maken voor een nieuw werk krijgen een tweede leven in het Zuiderpark.

Tony van de Vorst: Vriendinnen, 2014

Bij het opstellen van de opdracht voor een nieuw beeld in De Beeldengalerij, constateerde Stroom dat er in heel Nederland nog geen beeld van een moslima te vinden was. Kunstenaar Tony van der Vorst kreeg de primeur in Den Haag. Haar ‘Vriendinnen’, twee jonge moslima’s, maken de binnenstad sinds 2014 een beetje inclusiever. Onlangs stond er ineens een tekst op in sierlijke, handgeschreven letters. “We wisten niet meteen wat er stond,” vertelt Vincent de Boer. Het bleek Perzisch te zijn voor ‘vrouw, leven, vrijheid!’. Een leus als steunbetuiging voor de protesten in Iran tegen de verplichte hoofddoek. “Het is een interessante manifestatie van de gelaagdheid van kunst en wat het op kan roepen,” zegt De Boer. In plaats van er onmiddellijk een schoonmaakploeg op af te sturen, overlegde hij met de kunstenaar. Uiteindelijk besloten ze om de tekst na een paar weken toch weg te halen. “We hebben wel iemand gevraagd een artikel  over het voorval te schrijven. Daarmee krijgt het toch iets blijvends.”

Vriendinnen, Tony van de Vorst, 2014. Foto: Ralph Kämena

Vriendinnen, Tony van de Vorst, 2014. Foto: Ralph Kämena

De graffiti op het beeld leest : "Vrouw, Leven, Vrijheid"

Femmy Otten: And life Is Over There, 2017

“We hebben gewikt en gewogen toen we dit ontwerp zagen,” zegt De Boer. “Sluiten we hiermee mensen buiten of juist níet?” Kunstenaar Femmy Otten maakte het bronzen beeld als een ode aan de vrijheid van denken: een naakte hermafrodiet, met borsten, een penis, drie armen en een klein mensdiertje op het hoofd. Bloot ligt gevoelig, en een beeld met twee geslachten zou dat nog wel eens kunnen versterken, was de gedachte. Er werd bewust gekozen voor plaatsing op een niet ál te prominente plek, maar wel naast het stadhuis. Omwonenden kregen een folder in de bus met uitleg en er lag een Q&A naast de telefoon klaar voor als mensen verontwaardigd zouden bellen. “Maar er gebeurde niets van dat al, ik heb geen enkele wanklank gehoord,” zegt De Boer. Ook toen het beeld twee jaar later een nieuwe plek voor de Bijenkorf kreeg. Maar over de grenzen bleek het toch stof te doen opwaaien. “We kregen een bericht doorgestuurd met een foto van het beeld en daarop de Russische tekst: ‘Gek Europa, Goddank dat we in Rusland wonen’.”

And Life Is Over There, Femmy Otten, 2017. Foto: Eric de Vries

Russische trol. De tekst luidt 'Gek Europa. Goddank dat we in Rusland wonen.'

Anno Dijkstra: A Last Farewell, 2011

Een inheemse chief uit het Amazonegebied slaat zijn arm om een willekeurige westerse toerist: een beeld met een scherp randje. De linker figuur mist een arm en zijn been lijkt al gerepareerd te zijn in een andere kleur. ‘A Last Farewell’ van Anno Dijkstra gaat over de ontmoeting tussen hun twee werelden, en de schrijnende afhankelijkheid daartussen. Dijkstra wilde zijn beeld een zo klein mogelijke footprint geven en goot het daarom van watergedragen acrylhars, destijds een vrij nieuw materiaal. Het bleek helaas niet bestand tegen de weersomstandigheden. Onder invloed van vocht en vorst begint het steeds meer barsten te vertonen, en repareren heeft weinig zin. Voor Stroom was dit de reden om binnenkort afscheid te nemen van het kunstwerk, vertelt De Boer. “In overleg met de kunstenaar gaan we wel kijken of we dit op een gepaste manier kunnen doen, met een mooi afscheidsritueel dat de naam van het beeld eer aandoet. Kunst uit de stad verdwijnt nooit helemaal; alle beelden blijven voortbestaan als afbeelding in onze digitale galerij.”

A Last Farewell, door Anno Dijkstra (2011). Foto: Ralph Kämena

Eline Vere, door Thom Puckey (2012) foto: Ralph Kämena

Thom Puckey: Eline Vere 2012

Kunstenaars die in opdracht van Stroom een kunstwerk maken voor De Beeldengalerij weten dat ze geen vaste plek in de stad krijgen. Op aanwijzen van de conservator wisselen de beelden af en toe van plaats. Omdat er ieder jaar een beeld bijkomt, kunnen ze niet allemaal in het centrum blijven staan. Om die reden verhuizen sommige werken tijdelijk of permanent naar het Zuiderpark, waar ook andere beelden uit de stad een tweede leven krijgen. Dat ligt niet alleen aan de keuze van de conservator; vooral bouwwerkzaamheden zijn een reden om openbare kunst te verplaatsen. Zo moest deze muze van Thom Puckey haar plek op het Spui opgeven voor de bouw van het Atrium. Toen Puckey de vraag kreeg een beeld van een Haagse held te maken, koos hij tegen de verwachting in voor een klassieke uitvoering van Eline Vere, de heldin uit het boek van Louis Couperus. Nadat zij haar dramatische sterfscène een aantal jaar op het Spui opvoerde, verhuisde het beeld naar het Zuiderpark. Puckey zelf vindt dat Eline hier bij nader inzien beter tot haar recht komt dan in de drukke binnenstad en hoopt dat ze in het park kan blijven.

tekst: Willemijn de Jonge